ՋՈՆ ՖԻՑՋԵՐԱԼԴ ՔԵՆԵԴԻ

Ջոն Ֆ. Քենեդին ընտրվեց Միացյալ Նահանգների երեսունհինգերորդ նախագահ քառասուներեք տարեկանում՝ լինելով ամենաերիտասարդ թեկնածուն և առաջինն ընտրվելով որպես կաթոլիկ։ Քենեդին ավարտեց Հարվարդի համալսարանը 1940թ․ և միացավ ԱՄՆ-ի ռազմածովային ուժերին նախքան երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Խաղաղ օվկիանոսում ճապոնացիները ոչնչացրեցին նրա հրամանատարության տակ գտնվող PT-109 նավը։ Չնայած մեջքի վնասվածքին՝ Քենեդին հերոսաբար  փրկեց իր անձնակազմին։ Ներկայացուցիչների պալատում և Սենատում տեղեր զբաղեցնելուց հետո, Քենեդին ընտրվեց նախագահ 1960թ։ Նրա ոճը, գրավչությունը և հռետորաբանությունը շնորհիվ նրանով հիացան և հայրենիքում, և արտասահմանում, սակայն նրա կյանքը ողբերգական ձևով ավարտվեց 1963 թ․ մարդասպանի գնդակից։ Նրա գլխավոր նվաճումներ են ԱՄՆ Խաղաղապահ զորքերը և Կուբայի հրթիռային ճգնաժամի լուծումը: Նրա «Քաջության դիմանկարները» գիրքը արժանացել է Պուլիտցերյան մրցանակի 1957թ․։

Քենեդու խոսքերը․ 

ամերիկացին իր բնույթով լավատես է, նա փորձարար է, գյուտարար և շինարար, որը ԿԱՌՈՒՑՈՒՄ է լավագույնը, երբ կոչված է կառուցելու։ 

Մենք պաշտպանում ենք ազատությունը։ Դա մեր խորին համոզմունքն է, դա մեր միակ հանձնառությունն է ուրիշների հանդեպ:

Ազատ հասարակության մեջ արվեստը զենք չէ… Արվեստագետները հոգու ինժեներներ չեն։

Իմ հայրենակից ամերիկացիներ, մի հարցրեք, թե ինչ կարող է այս երկիրը անել ձեզ համար, հարցրեք, թե ինչ կարող եք դուք անել ՁԵՐ երկրի համար:

Ցանկացած գործողությունների ծրագիր ունի ռիսկեր և գին։ Բայց նրանք շատ ավելի քիչ են, քան հեռահար ռիսկերը և հարմարավետ անգործության գինը։ 

Այսօր մենք կանգնած ենք նոր սահմանագծի եզրին։

Ազատությունն առանց կրթության միշտ վտանգի տակ է. առանց ազատության կրթվելը միշտ ապարդյուն է:

Մարդկությունը պետք է վերջ դնի պատերազմին, կամ պատերազմը՝ մարդկությանը:

Հին ասացվածք կա, որ հաղթանակն ունի հարյուր հայրեր, իսկ պարտությունը որբ է։ 

Փոփոխությունը կյանքի օրենքն է։ Նրանք, որոնք նայում են միայն անցյալին կամ ներկային, անպայման բաց կթողնեն ապագան։

ՀԵԼԵՆ ԱԴԱՄՍ ՔԵԼԼԵՐ

 Հելեն Ադամս Քելլերը ծնվել է Ալաբամա նահանգի Տուսկումբիա քաղաքում 1880 թ․։ Մանկության տարիներին ծանր հիվանդությունը նրան զրկել է տեսողությունից, լսողությունից և խոսելու ունակությունից։ Նրա կյանքը ներկայացնում է մարդու ամենաանհավանական օրինակներից մեկը։ Նա կարողացել է հաղթահարել իր ֆիզիկական արատները և արել ավելին, քան շատերն իրենց ողջ կյանքի ընթացքում։

Էնն Սուլիվանի հաստատուն և համբերատար ցուցումների շնորհիվ Հելեն Քելլերը ոչ միայն սովորեց կարդալ, գրել և խոսել, բայց նա ավարտեց Ռեդքլիֆի քոլեջը 1904 թ.։ Բացի մի քանի հոդվածներ, գրքեր, կենսագրություններ գրելուց և լինելուց Ամերիկյան քաղաքացիական ազատությունների միության համահիմնադիրը,  նա ակտիվ գործունեություն է ծավալել Կույրերի ամերիկյան հիմնադրամի և Արտասահմանում ապրող կույրերի հարցերով զբաղվող ամերիկյան հիմնադրամի շրջանակներում: Նա նաև դասախոսություններ է կարդացել ավելի քան քսանհինգ երկրներում և ստացել մի շարք մրցանակներ, որոնք մեծ ճանաչում ունեն:

Հելեն Քելլերի քաջությունը, հավատը և լավատեսությունը ընդդեմ ճնշող ֆիզիկական արատների, հանգեցին նրան ահռելի ձեռքբերումների։ Նա հանդիսանում են մարդկային ներուժի ամենաազդեցիկ խորհրդանիշներից մեկն աշխարհում:

Հելեն Քելլերի խոսքերը․ 

Մեն մենակ մենք կարող ենք անել այնքան քիչ, ՄԻԱՍԻՆ մենք կարող ենք անել այնքան շատ բան:

Անվտանգությունը հիմնականում սնահավատություն է: Այն գոյություն չունի բնության մեջ, ոչ էլ բոլոր ծնված երեխաներին է դա տրվում։ Վտանգից խոսափելը երկարաժամկետ հեռանկարում ավելի անվտանգ չէ քան ուղղակի նորանոր բացահայտումներ կատարելը: Կյանքը կամ համարձակ արկած է կամ դատարկություն։ 

Ձեր դեմքը պահեք դեպի արևը և դուք չեք կարողանա նկատել խավարը։   

Աստվածաշունչն ինձ տալիս է խորը, մխիթարող գիտակցություն, որ տեսանելի բաները ժամանակավոր են, իսկ անտեսանելի բաները՝ ՀԱՎԵՐԺ։

Երջանկությունը չի կարող արտաքին աշխարհից բխել, այն ծագում է միայն ներսից։  Դա այն չէ, ինչ մենք տեսնում ենք և շոշափում, կան այն, ինչ այլ մարդիկ անում են մեզ համար, դա այն է, ինչ մենք մտածում ենք, զգում և անում ենք, առաջին հերթին դիմացինի համար, ապա՝ ինքներս մեզ։ 

Ազատության խիզախ ծովը առանց ալեկոծումների չի լինում։ 

ԱՄՆ-Ի ԵՐՐՈՐԴ ՆԱԽԱԳԱՀ ԹՈՄԱՍ ՋԵՖԵՐՍՈՆ

Միացյալ Նահանգների երրորդ նախագահ և առաջին պետքարտուղար Թոմաս Ջեֆերսոնը առավել հիշվում է որպես ԱՄՆ-ի Անկախության հռչակագրի գլխավոր հեղինակ։ 1769թ․Վիրջինիայի հարուստ ագարակատեր Ջեֆերսոնն իր քաղաքական կարիերան սկսել է որպես Բուրգեսների պալատի անդամ։ Ավելի ուշ, որպես Երկրորդ մայրցամաքային կոնգրեսի պատվիրակ, նա նշանակվել է Բենջամին Ֆրանկլինի և Ջոն Ադամսի հետ նախագծելու Մեծ Բրիտանիայից անջատման պատճառների պաշտոնական հայտարարությունը։ Արդյունքում ձևավորվեց ԱՄՆ-ի Անկախության հռչակագիրը, որի մեծ մասը  գրվեց Ջեֆերսոնի կողմից։ Այն իր մեջ ընդգրկեց  պետության հանձնառությունն ուղղված կյանքին, ազատությանը և ինքնակառավարմանը։ 

Նա շարունակեց ծառայել որպես ԱՄՆ նախարար Ֆրանսիայում, նախքան ընդունելը Ջորջ Վաշինգտոնի կողմից իր նշանակումը որպես առաջին պետքարտուղար։ 1801թ․ ստանձնելով նախագահի պաշտոնը, նա շուտով կրկնապատկեց Միացյալ Նահանգների տարածքը՝ գնելով Լուիզիանան Նապոլեոնից։ Նա թոշակի անցնելուց հետո իր կյանքը նվիրեց Վիրջինիայի համալսարանի հիմնադրմանը։ 

Թոմաս Ջեֆերսոնի խոսքերը․ 

Ժողովրդի կամքն է ցանկացած  կառավարության միակ օրինական հիմքը, և պաշտպանել դրա ազատ արտահայտումը պետք է լինի մեր առաջին հիմնախնդիրը:

Որոշում կայացրու երբեք պարապ չմնալ… Ողղակի հրաշալի է, որքան շատ բան կարող է լինել արված, եթե մենք միշտ շարունակենք գործել:

Ուշացումը նախընտրելի է սխալից։ 

Ո՛չ հարստությունն է, ո՛չ էլ շքեղությունն է երջանկություն պարգևում, այլ՝ հանգստությունը և զբաղվածությունը։ 

Ազնիվ մարդը չի կարող հաճույք ստանալ իր համաքաղաքացիների նկատմամբ իշխանության գործադրելիս։ 

Մենք կարծում ենք, որ այս ճշմարտությունները ակնհայտ են․ բոլոր մարդիկ ստեղծված են հավասար, և նրանք Արարչի կողմից օժտված են որոշակի անօտարելի իրավունքներով, որոնց թվում են իրենց կյանքի, ազատության և երջանկության ձգտման իրավունքները:

Վախկոտը շատ ավելի է հակված դավադրության, քան՝ հոգով ուժեղ մարդը։ 

Մենք չենք վախենում հետևել ճշմարտությանը, ուր էլ որ այն առաջնորդի մեզ: 

Այդ կառավարությունն ամենաուժեղը, որի մաս յուրաքանչյուր մարդ իրեն զգում է:

Չկա մի ճշմարտություն, որից ես վախենում եմ կամ կցանկանայի անհայտ պահել ամբողջ աշխարհից:

Ամեն անգամ, երբ դուք անում եք որևէ բան, արեք դա այնպես, կարծես ամբողջ ԱՇԽԱՐՀԸ դիտում է ձեզ։ 

Աշխարհի գիտելիքների հիմնական մասը երևակայական կառույց է։ 

ՆԺԴԵՀ (ԳԱՐԵԳԻՆ ՏԵՐ- ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ)

Ռազմական, քաղաքական և պետական գործիչ

Ցեղակրոնի գաղափարախոսության և շարժման հիմնադիր

Նրա գործունեության շնորհիվ տապալվել է Զանգեզուրը Լեռնային Ղարաբաղի ու Նախիջևանի օրինակով Ադրբեջանին բռնակցելու թուրք-բոլշևիկյան ծրագիրը:

Նժդեհ ծածկանունը առաջին անգամ հիշատակվել է 1906 թ-ի սեպտեմբերի 27-ից է։
Նա սովորել է Նախիջևանի ռուսական 7-ամյա դպրոցում, ապա՝ Թիֆլիսի ռուսական գիմնազիայում և Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանության բաժնում:
1907թ․ ավարտել է Սոֆիայի սպայական դպրոցը, ընդունվել ՀՀԴ կուսակցության շարքերը։
1908թ․ վերադարձել է Կովկաս:
1909թ․ ցարական ոստիկանությունը ձերբակալել է նրան զենք տեղափոխելու մեղադրանքով։
1912թ․ ազատվել է բանտից և մեկնել Բուլղարիա:
1912–13թթ. մասնակցել է Բալկանյան 1-ին պատերազմում բուլղարական բանակի կամավորական միավորման կազմում 271 հայ զինվորների կամավորական վաշտով կռվել թուրքերի դեմ և ստացել է «Սպայական քաջության խաչ» շքանշան։
1914–18թթ. Նշանակվել է կամավորական 2-րդ գնդի հրամանատար Դրոյի (Դրաստամատ Կանայան) տեղակալ։
1916թ․ մեկնել է Ալեքսանդրապոլ:
1918թ․ մայիսի 24–28-ը հեծյալների հարյուրյակով մասնակցել է Ղարաքիլիսայի ճակատամարտին:
1918–20թթ. - Հայաստանի Հանրապետության հռչակման առաջին օրվանից զբաղվել է ազգային բանակի կազմավորման և ուսուցման աշխատանքով:
1919թ․ հոկտեմբերից եղել է Զանգեզուրի՝ Սյունիքի զինված ուժերի հրամանատարը և կռվել է թուրք-թաթարական զորքերի դեմ:
1920թ․ հուլիսին – փոքրաթիվ ուժերով մարտեր է մղել ռուսական կարմիր բանակի դեմ Կապանի պաշտպանության համար:
1920թ․ օգոստոսի 10-ին - Թիֆլիսում Հայաստանի Հանրապետության և Խորհրդային Ռուսաստանի միջև կնքվում է համաձայնագիր, ըստ որի՝ Ղարաբաղը, Զանգեզուրը և Նախիջևանը պետք է ժամանակավորապես վերահսկեին խորհրդային ուժերը՝ մինչև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վիճելի տարածքների պատկանելության հարցի խաղաղ ճանապարհով լուծումը, սակայն, Զանգեզուրի ժողովուրդը Նժդեհի գլխավորությամբ վավեր չեն ճանաչում այդ համաձայնագիրը։
1920թ․ սեպտեմբերից նոյեմբեր - ազատագրում է Կապանը, Սիսիանը և Գորիսը:
Դեկտեմբերի 25-ին հռչակվում է Սյունիքի ինքնավարությունը, իսկ Նժդեհն ընտրվում է Սյունյաց սպարապետ:
1921թ․ ապրիլի 26-ին Տաթևի վանքում ինքնավար Սյունիքը հռչակվում է անկախ Լեռնահայաստանի Հանրապետություն, իսկ վերջինս ընտրվում է վարչապետ և արտաքին գործերի ու զինվորական նախարար:
1921թ․ հուլիսի կեսերին - Սյունիքը Խորհրդային Հայաստանին միացնելու երաշխիքներ ստանալուց հետո փոքր զորախմբով գնում է Իրան։
1922թ․ - մեկնում է Սոֆիա:
1932–34թթ․ - բնակվում է ԱՄՆ-ում, որտեղ մշակել է Ցեղակրոն վարդապետությունը և սկզբնավորել համանուն շարժումը:
1937թ․ հեռացվել է ՀՀԴ կուսակցությունից:
1944 թ․ ձեռբակալվում է խորհրդային բանակի կողմից Բուլղարիայում բնակվելիս և տեղափոխվում է Մոսկվայի Լուբյանկայի բանտում:
1946 թ․ - Երևանում դատապարտվել է 25 տարվա բանտարկության Ֆաշիստական Գերմանիայի հետ համագործակցության մեղադրանքով:
1948 թ․ - տեղափոխել են Վլադիմիրի բանտ, որտեղ և դեկտեմբերի 21-ին վախճանվել է ու թաղվել բանտին կից գերեզմանատանը:
1983 թ․՝ Նժդեհի աճյունը գաղտնի տեղափոխվել է Երևան, որից մի մասունք ամփոփվել է Խուստուփի լանջին։
1987 թ․ աճյունը թաղվել է Սպիտակավոր Սբ Աստվածածին վանքի բակում
2005 թ․ ապրիլի 26-ին՝ աճյունի մի մասը զինվորական պատիվներով վերաթաղվել է Կապանում, որտեղ ստեղծվել է Նժդեհին նվիրված հուշահամալիրը:

ՋՈՐՋ ՍԱՄՈՒԵԼ ՔԼԵՅՍՈՆԻ ԲԱԲԵԼՈՆԻ ԱՄԵՆԱՀԱՐՈՒՍՏ ՄԱՐԴԸ ԳՐՔԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԿԵՏԵՐԸ

Մարդու մասին

Չէ որ ազատ մարդու հոգին ձգտում է ելք գտնել ցանկացած իրադրությունից, այն դեպքում, երբ ստրուկի հոգին միայն խղճալիորեն տրտնջում է․ <<Ինչ անեմ ես, խեղճ ստրուկս>>։
․․․
Մարդ, ով իր քսակում պահում է ապագայի համար խնայած ոսկի ու արծաթ, ընտանիքի արժանի հայր է և իր արքայի հավատարիմ ծառան։

Մարդը, ում քսակում մի քանի պղնձե դրամ կա միայն, անտարբեր է իր ընտանիքի և արքայի հանդեպ։

Մարդը, ում քսակը դատարկ է, դաժան է իր ընտանիքի նկատմամբ, անհավատարիմ իր արքային, քանի որ սիրտը քարացած է։

Հարստության 5 կանոնները

1․ Ոսկին գնում է նրա մոտ, ով խնայում է իր վաստակածի մեկ տասերրորդ մասը՝ ապահովելով իր և իր ընտանիքի ապագան։

2․ Ոսկին ողջ ուժով աշխատում է իմաստուն տիրոջ համար, ով շահավետ ներդրում է անում։

3․ Ոսկին պաշտպանության կարիք ունի, այդ պատճառով էլ նախընտրում է զգուշություն և իմաստուն մարդկանց խորհուրդ։

4․ Ոսկին չի սիրում, երբ իրեն ստիպում են աշխատել այն ոլորտում, որից մարդն անտեղյակ է։

5․ Ոսկին փախչում է այն մարդկանց ձեռքերից, ովքեր այն բախտախնդիր կամ չմտածված գործարքների մեջ են դնում՝ կյանքի կոչելով հարստության մասին ցանկալի անուրջները։

Հաջողության մասին

Եթե մարդու բախտը բերում է, ապա բերում է ամեն ինչում։ Նետեք նրան Եփրատը, նա դուրս կգա ջրից՝ մարգարիտը ձեռքին։ //Բաբելոնյան առակ

Հաջողությունը բարեհաճ է նրա նկատմամբ, ով կարողանում է օգտագործել հնարավորությունը։

Ակտիվությունը գործերում միշտ ձեզ հաջողություն կբերի։

Հաջողությունը հովանավորում է գործի մարդկանց։

Հարստանալու 7 կանոնները

Փողը հասարակության հաջողության չափանիշն է։ Փողը հնարավորություն է ընձեռում ճաշակելու կյանքի պարգևած մեծագույն հաճույքները։ Փողը սիրում է նրանց, ովքեր հասկանում են այն կուտակելու պարզ կանոնները։
Այսօր ևս փողը ենթակվում է այն նույն կանոններին, որ իշխել են Հին Բաբելոնում վեց հազար տարի առաջ։

1․ Սկսեք լցնել քսակը։
Այն ամենի մի մասը, ինչ ես ունեմ, ինձ է պատկանում։
Յուրաքանչյուր տասը մետաղադրամից, որ դնում եք ձեր քսակի մեջ, ծախսեք միայն ինը։

2․ Վերահսկիր ծախսերդ։
Չի կարելի շփոթել առօրյա կարիքները մեր ցանկությունների հետ։ Ձեր ցանկությունները միշտ ավելին են քան ձեր վաստակածը։ Այդ պատճառով էլ որքան էլ դուք ծախսեք, չեք կարող բավարարել ձեր բոլոր ցանկությունները։

3․ Բազմապատկիր հարստությունդ։
Յուրաքանչյուր մետաղադրամ պետք է աշխատի և բերի մշտական եկամուտ, որն անդադար շիթով կլցվի ձեր քսակի մեջ։

4․ Պահպանիր հարստությունդ կորուստներից։
Պլանավորիր շահույթդ այնպես, որ այն բավականացնի կենսական կարիքները, անհարժեշտ հաճույքները և արժանի ցանկությունները բավարարելուն, բայց այնպես, որ ծախսերդ չգերազանցեն եկամուտի ինը տասներորդ մասը։

5․ Վերածեք ձեր տունը եկամտաբեր ձեռնարկության։
Ձեռք բերեք Ձեր կացարանը՝ լրացուցիչ ծախսերից խուսափելու համար։

6․ Ապահովիր շահույթ ապագայի համար։
Երբ քսակդ արդեն լիքն է, հարկավոր է այն պահպանել հնարավոր կորուստներից։

7․ Կատարելագործիր վաստակելու ունակություններդ
Կատարելագործեք ձեր ունակություններն ու հմտությունները, սովորեք և դարձեք իմաստուն, ապրեք այնպես, որ ինքներդ ձեզ հարգեք։ Միայն այդ ժամանակ ձեռք կբերեք ինքնավստահություն և կկարողանաք իրականացնել ձեր յուրաքանչյուր ցանկությունը։

ՀԱՅՈՑ ՕՐԱՑՈՒՅՑԸ

Հին հայկական ազգային օրացույցով տարին ունեցել է 12 ամիս, յուրաքանչյուրը՝ 30 օր տևողությամբ։ Արևադարձային տարվան հարմարեցնելու համար լրացվել է 5 կամ 6 օր պարունակող <<Հայվելյաց>> ամսով։
Հայկական ազգային թվարկությունը սկսվում է քրիստոնեական թվարկությունից 2,5 հազարամյակ առաջ, երբ, ըստ առասպելի, Հայկ Նահապետը նետահարել է Բելին։ Այս բուն հայկական օրացույցի Ամանորը սահմանվել է Նավասարդ ամսվա 1-ին, որը համապատասխանում է Գրիգորյան օրացույցի օգոստոսի 11-ին։ Ենթադրվում է, որ բուն հայկական օրացույցի ամսանունները Հայկ Նահապետի ուստրերի և դուստրերի անուններն են։ Բացի այդ, օրացույցում հատուկ անուններով են նշվել ամսվա օրերն ու օրվա ժամերը, իսկ շաբաթվա օրերը կոչվել են տիեզերական տարածության մարմինների անուններով․
Արեգակ - կիրակի
Լուսին - երկուշաբթի
Հրատ (մարս) - երեքշաբթի
Փայլածու (մերկուրի) - չորեքշաբթի
Լուսնթագ (Յուպիտեր) - հինգշաբթի
Արուսյակ (Վեներա) – ուրբաթ
Երևակ (Սատուրն) – շաբաթ

Ամիսների անվանումները՝
Նավասարդ՝ օգոստոսի 11-սեպտեմբերի 9
Հոռի ՝ սեպտեմբերի 10-հոկտեմբերի 9
Սահմի՝ հոկտեմբերի 10-նոյեմբերի 8
Տրե՝ նոյեմբերի 9-դեկտեմբերի 8
Քաղոց՝ դեկտեմբերի 9-հունվարի 7
Արաց՝ հունվարի 8-փետրվարի 6
Մեհեկան՝ փետրվարի 7-մարտի 8
Արեգ՝ մարտի 9-ապրիլի 7
Ահեկան՝ ապրիլի 8-մայիսի 7
Մարերի՝ մայիսի 8-հունիսի 6
Մարգաց՝ հունիսի 7-հուլիսի 6
Հրոտից՝ հուլիսի 7-օգոստոսի 5
Հավելյաց՝ օգոստոսի 6-օգոստոսի 10

Հայոց օրերի անունները՝
1-Արեգ 11-Երեզկան 21- Գրգուռ
2-Հրանտ 12-Անի 22-Կորդուիք
3-Արամ 13-Պարխար 23-Ծմակ
4-Մարգար 14-Վանատուր 24-Լուսնակ
5-Ահրանք 15-Արամազդ 25-Ցրոն
6-Մազդեղ 16-Մանի 26-Նպատ
7-Աստղիկ 17-Ասակ 27-Վահագն
8-Միհր 18-Մասիս 28-Սեին
9-Ձոպաբեր 19-Անահիտ 29-Վարագ
10-Մուրց 20-Արագած 30-Գիշերավար

"Հավելյաց" ամսվա օրերի անվանումները՝
1-Լուծ
2-Եղջերու
3-Փառազնոտ
4-Արտախոտ
5-Ծկրավորի

Ժամանունները՝

Ցերեկվա անուններ
6։00 - Այգ
7։00 - Ցայգ
8։00 - Զորացյալ
9։00 - Ճառագայթյալ
10։00 - Շառավիղյալ
11։00 - Երկարատես
12։00 - Շանթակող
13։00 - Հրակաթ
14։00 - Հուրփայլյալ
15։00 - Թաղանթյալ
16։00 - Արագոտ
17։00 - Արփող
Գիշերվա ժամանունները
18։00 - Խավարած
19։00 - Աղջամուղջ
20։00 - Մթացյալ
21։00 - Շաղավոտ
22։00 - Կամավոտ
23։00 - Բավական
24։00 - Խոթափյալ
01։00 - Գիզակ
02։00 - Լուսակն
03։00 - Առավոտ
04։00 - Լուսափայլ
05։00 - Փայլածու

Հայկական առաջին օրացույցը, որը կոչվել էր <<Պարզատումար>>, լույս է տեսել 1513թ․ Վենետիկում՝ Հակոբ Մեղապարտի ստեղծած հայկական առաջին տպարանում։

ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԻ, ՀԱՅՈՑ ԱՅԲՈՒԲԵՆԻ ՎՐԱ ՀԻՄՆՎԱԾ ՁՈՆ ԱՂՈԹՔԻ ԵՎ ՀԱՅՈՑ ՏԱՌԵՐԻ ԹՎԱՅԻՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

 ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑ

Հայ գրերի ստեղծող, հայ ինքնուրույն ու թարգմանական գրականության սկզբնավորող, հայ դպրոցի հիմնադիր, հայերենի առաջին ուսուցիչ Մեսրոպ Մաշտոցը ծնվել է 361թ․ Տարոն Գավառի Հացեկաց գյուղում։ Սովորել է Հայաստանում գործող դպրոցներից մեկում։ Տիրապետել է հունարեն, ասորերեն, պարսկերեն, վրացերեն լեզուներին։ Մոտ 389թ․ հաստատվել է Վաղարշապատում, Արշակունյաց պալատում դարձել զինվորական գրագիր։ 394թ․ թողնելով զինվորական ծառայությունը՝ դառնում է վանական, հիմնում է քրիստոնեական համայնքներ, տալիս եկեղեցական դասեր։ Գողթն գավառում կատարած քարոզչությունը նրա մեջ հաստատում է հայերեն գիր ու գրականություն ունենալու կարևորությունը, հայությանը ձուլումից փրկելը։ Այդ մասին Վաղարշապատում նա հայտնում է Սահակ Պարթևին և ստանում նրա համաձայնությունը։ Վռամշապուհ թագավորը նույնպես հավանություն է տալիս այդ մտքին և հայտնում, որ Ասորիքում Դանիել անունով եպիսկոպոսի մոտ հայերեն գրեր կան։ Դրանք բերվում են Հայաստան, սակայն պարզվում է, որ տառերն անբավարար են հայոց լեզուն ճշտորեն արտահայտելու համար։ Մաշտոցն իր աշակերտների հետ ուղևորվում է Ասորիք, լինում է Ամիդ և Եդեսիա քաղաքներում։ 405թ․ Եդեսիայում նա ստեղծում է հայերենի հնչյունական համակարգը ճշտորեն առտահայտող հարմար նշանագրեր, հետո տառերին տալիս անուններ, գտնում հեշտ կարդալու ու յուրացնելու պարզ եղանակներ, գրության ուղղությունը։ Այսուհետ, Սամոսատում հմուտ հունագետ Հռոպանոսի օգնությամբ կատարելագործում է նոր տառերի գծագրությունը, սկսում է Աստվածաշնչից թարգմանել Սողոմոնի առակները, որոնց սկիզբն է՝ <<ՃԱՆԱՉԵԼ ԶԻՄԱՍՏՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՀԱՆՃԱՐՈՅ>>։
Սրանք մեսրոպատառ առաջին գրված բառերն էին, հայերեն առաջին նախադասությունը։ Հետո Հայաստանում բացվեցին հայոց դպրոցներ, կատարվեց եկեղեցու քարոզչության հայացում, հիմնադրվեցին հայ գրծության կենտրոններ, գրադարաններ։

ՁՈՆ ԱՂՈԹՔԸ կազմվել է՝ ըստ հայոց այբուբենի դասավորության։ Հեղինակը Մեսրոպ Մաշտոցն է։
Արարիչ Բովանդակ Գոյութեանց,
Դատաւոր Երկնից,
Զօրաւոր Էութիւն Ըստհուն,
Թագաւոր Ժամանակաց,
Իրաց, Լուսոյ, Խաւարի, Ծովուց,
Կենսականաց Համայնից,
Ձայն Ղողանջական,
Ճեմարան Մտաց`
Յիսուս Նազովրեցի,
Շնորհ Ոգեշունչ,
Չարից Պաղատիչ,
Ջանադիր Ռաբբի,
Սրբոց Վկայարան,
Տէր մեՐ Ցանկալի
Ու Փառք Քրիստոսի:

Հայոց այբուբենի տառերը ունեցել են հետևյալ թվային արժեքները

ա = 1 ժ = 10 ճ = 100 ռ = 1000
բ = 2 ի = 20 մ = 200 ս = 2000
գ = 3 լ = 30 յ = 300 վ = 3000
դ = 4 խ = 40 ն = 400 տ = 4000
ե = 5 ծ = 50 2 = 500 ր = 5000
զ = 6 կ = 60 ո = 600 ց = 6000
է = 7 հ = 70 չ = 700 ւ (ու) = 7000
ը = 8 ձ = 80 պ = 800 փ = 8000
թ = 9 ղ = 90 ջ = 900 ք = 9000

Ա-Թ 1-9 միավոր
Ժ-Ղ 10- 90 տասնավորներ
Ճ- Ջ – 100 – 900 հարյուրավորներ
Ռ- Ք 1000 – 9000 հազարավորներ
10000-ը կոչվել է բյուր։

Այս 36 տառերի զուգորդմամբ կարելի է գրել 1-ից մինչև 9999 բոլոր ամբողջ թվերը, օրինակ՝ ծա = 51, ռջղ = 1990, քջղթ = 9999:

ՀԱՅ ՀԵԹԱՆՈՍՈՒԹՅՈՒՆ

 Հայ հեթանոսական կրոնը պաշտոնական կրոն էր համարվում մինչև 301թ․ քրիստոնեության ընդունումը։ Նախքան հայոց դիցարանի կազմավորումը Հայկական լեռնաշխարհում բնակվող հայկական ցեղերն ունեցել են այլ կրոնապաշտամունքային հավատալիքներ՝ ոգեպաշտություն, բնապաշտություն և այլն։

Հայոց դիցարանում ևս պաշտվել են բնության չորս տարրերը՝ հող, կրակ, ջուր և օդ, ինչպես նաև պաշտամունքի առարկա են եղել լեռները, գետերը, կենդանիներն ու թռչունները, երկնային մարմիններն ու լուսատուները։
Անհիշելի ժամանակներից հայ ցեղերի համար գլխավոր պաշտամունքը եղել է Արեգակը, որը նաև սերտորեն կապված է եղել Լուսնի հետ։ Նրանք համարվել են քույր և եղբայր։

ՀԱՅՈՑ ԱՍՏՎԱԾՆԵՐ

Անահիտ – մայրության, զգաստության, պտղաբերության աստվածուհի։
Աստղիկ – սիրո և գեղեցկության, երկնային լույսի աստվածուհի, կոչվել է <<Ոսկեղծի>>, <<Վարդամատն>>։
Արա Գեղեցիկ – Հեթանոսական հնագույն աստված, գարնան, բերքի, բուսականության, երկրագործության, ուժի, պատերազմի աստված, մեռնող և հարություն անռող աստվածություն։
Արամազդ – հայոց հեթանոսական դիցարանի գերագույն աստվածը, բոլոր աստվածների հայրը։
Գիսանե – հին Հայաստանի հեթանոսական աստվածուհի, որի նման՝ իր տաճարի քրմերն ունեցել են երկար մազեր։
Ծովինար – ջրի, ծովի, անձրևի աստվածուհի։ Կրել է նաև Նար անունը։
Հայկ – հայ ժողովրդի անվանադիր նախնին, հայոց հնագույն գլխավոր աստված։
Միհր – Կենսատու լույսի, մաքրության, բարության աստված։
Նանե – Արամազդի երկրորդ դուստրը, Անահիտի և Միհրի քույրը, իմացության, ողջախոհության աստվածուհի, մայրության և տան օջախի պահապանը։
Վահագն – ամպրոպի, անձրևի, ամպի, կրակի աստված, կոչվել է <<Վիշապաքաղ>>։
Վանատուր – հյուրընկալ, օթևան տվող, հայկական դիցարանի հյուրասիրության աստված։
Տիր – հայոց հնագույն և սիրելի աստվածներից է։ Նախապես եղել է Արևի պաշտամունքի աստվածություն։ Հետագայում Տիրը ներկայանում է որպես Արամազդի դպիրը։ Գրի, գրականության, գիտության և արվեստի հավանավորն է։ Համարվում է նաև երազույց- երազահան։
Տորք Անգեղ – հին հայերի դիցարանում ուժի, քաջության, արվեստների աստված։ Հայկ Նահապետի թոռներից է։

Հայկական դիցարանում բացի անձնավորված մարդակերպ դիցերից հիշատակվում են նաև ոգիները, մասնավորապես ուրուները և քաջքերը, որոնց միակ գործառույթը եղել է չարին պատժելը։ Իսկ չար ոգիներին անվանել են թուխպեր, ճիվաղներ, խաժեր և այլն։
Հայ հեթանոսության մեջ նաև մեծ տեղ է զբաղեցնում վիշապի պաշտամունքը, որից էլ սկիզբ է առել վիշապաքարերի արվեստը։ Վիշապաքարերը պատկանում են բրոնզե դարին (Մ․թ․ ա․ 2-րդ հազարամյակի կես)։ Այսօր հայտնի են վիճապաքարերի 150 նմուշ, որից 90-ը հայտնաբերվել է ներկայիս Հայաստանի տարածքում։
Վիշապաքարերն ունեն 150-550 սմ բարձրություն։ Պատրաստված են բազալտից։ Դրանք երեք տեսակի են՝ ցլակերպ, ձկնակերպ և ձկնացլակերպ։
Որոշ ուսումնասիրողների ենթադրությամբ Վիշապը նախապես պաշտվել է իբրև ջուր, անձրև և հարստություն պարգևող ոգի, որն իր պոչը քարշ տալով երկրի վրա նշանագծել է ջրանցքներ փորելու ուղիները։ Վիշապը դիտվել է նաև ջրերի ակունքներն ու գանձերը հսկող ահարկու հրեշ։

Ստորև ներկայացվում են վիշապաքարերի նմուշները, ինչպես նաև Գառնիի հեթանոսական տաճարը։
Ի դեպ այն ավերվել է 1679թ․ ահեղ երկրաշարժից և վերականգնվել է 1975թ․ ճարտարապետ Ա․ Սահինյանի կողմից։